Veel mensen zien zichzelf als een milieuvriendelijk persoon, maar handelen daar niet altijd naar. We weten bijvoorbeeld vaak wel dat vliegen een grote impact heeft op het klimaat, maar vinden het lastig om ‘nee’ te zeggen als iemand in onze vriendengroep voorstelt om in de winter naar Mallorca te vliegen [1]. Dit kan een slecht gevoel opleveren, omdat we graag willen dat ons gedrag klopt met ons zelfbeeld [2]. Om van dat slechte gevoel af te komen, kunnen mensen zoeken naar een manier om hun gedrag te rechtvaardigen. Ze houden zich vast aan gedachten als “het vliegtuig gaat toch wel” of “anderen eten ook vlees, dus wat maakt mijn individuele actie dan uit?” [3].
Waar komt de neiging vandaan om iemand die groen doet te wijzen op diens tekortkomingen?
We zien onszelf graag als verantwoordelijke en duurzame burgers, maar we handelen daar niet altijd naar. Mensen die zich duurzamer gedragen, bijvoorbeeld door niet meer te vliegen of geen dierlijke producten meer te eten, kunnen anderen het gevoel geven dat ze slecht bezig zijn. Sommige mensen gaan op zoek naar manieren om van dat nare gevoel af te komen. Een van die manieren kan zijn om je te focussen op gebreken van de ander. Als je een ‘heilig boontje’ kunt betrappen op een misstap, voel je je vaak minder slecht over je eigen tekortkomingen.
“ We willen graag dat ons gedrag klopt met ons zelfbeeld ”
Dat soort gedachten zijn geloofwaardig, totdat iemand anders wél de milieuvriendelijke keuze maakt, bijvoorbeeld door te stoppen met vliegen. Zo’n persoon kan een dubbel gevoel oproepen. Aan de ene kant vinden we hun keuze goed, aan de andere kant vinden we hen bedreigend: we hebben door hen namelijk geen excuus meer om toch met het vliegtuig op vakantie te gaan. Dat schuurt met ons positieve zelfbeeld [4].
Er zijn verschillende manieren om met dat schurende gevoel om te gaan. Zo kunnen we ons gedrag aanpassen, bijvoorbeeld door ook niet meer met het vliegtuig op vakantie te gaan. Dat is in de praktijk vaak lastig, omdat het betekent dat we dingen die we leuk vinden niet meer kunnen doen. Een andere manier om van het vervelende gevoel af te komen, is om de persoon aan te vallen die de duurzamere keuze maakt. We schilderen iemand bijvoorbeeld af als heilig boontje, buitenbeentje of moraalridder [5]. Of je beschuldigt iemand van hypocrisie: als je dierenleed zo belangrijk vindt, waarom draag je dan leren schoenen?
Samengevat: iemand die groen doet, kan gevoelens van ongemak oproepen bij mensen die duurzaamheid ook belangrijk vinden, maar er minder naar handelen. Dat ongemak kan ervoor zorgen dat mensen zoeken naar een manier om de ander niet al te serieus te hoeven nemen – bijvoorbeeld door die persoon te wijzen op zijn of haar tekortkomingen.
Hoe kwam dit artikel tot stand?
Deze vraag is beantwoord door: Jan Willem Bolderdijk
Reviewer: Linda Steg
Redacteur: Merel Smid
Gepubliceerd op: 22 juli 2024
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening
[1] Bösehans, G., Bolderdijk, J. W., & Wan, J. (2020). Pay more, fly more? Examining the potential guilt-reducing and flight-encouraging effect of an integrated carbon offset. Journal of Environmental Psychology, 71, 101469. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2020.101469
[2] Heald, S. (2017). Climate silence, moral disengagement, and self-efficacy: How Albert Bandura's theories inform our climate-change predicament. Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 59(6), 4-15. https://doi.org/10.1080/00139157.2017.1374792
[3] Rothgerber, Hank, and Daniel L. Rosenfeld. "Meat‐related cognitive dissonance: The social psychology of eating animals." Social and Personality Psychology Compass 15.5 (2021): e12592. https://doi.org/10.1111/spc3.12592
[4] Brouwer, C., Bolderdijk, J. W., Cornelissen, G., & Kurz, T. (2022). Communication strategies for moral rebels: How to talk about change in order to inspire self‐efficacy in others. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(5), e781. https://doi.org/10.1002/wcc.781
[5] Bolderdijk, J. W., Brouwer, C., & Cornelissen, G. (2018). When do morally motivated innovators elicit inspiration instead of irritation?. Frontiers in Psychology, 8, 295270. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.02362
[6] Bolderdijk, J. W. (2023). Words speak louder than actions. Inaugural lecture. University of Amsterdam. https://dare.uva.nl/search?identifier=abfb93ce-e867-4305-9cdd-b3f578f62447
©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.